Η Παγκόσμια Ημέρα Κατάργησης των Πειραμάτων σε Ζώα, που εορτάζεται στις 24 Απριλίου, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, αποτελεί ημέρα μνήμης για τα εκατομμύρια πειραματόζωα, που χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο στο όνομα της επιστήμης.
Κάθε χρόνο εκατομμύρια ζώα χρησιμοποιούνται σε εργαστήρια για δοκιμές και έρευνες μεταξύ των οποίων είναι σκύλοι, γάτες, πίθηκοι, χοίροι, αρουραίοι, ποντίκια, κουνέλια και άλλα ζώα, σε πανεπιστήμια, ιατρικές σχολές, φαρμακευτικούς χώρους εργασίας και στρατιωτικά αμυντικά ιδρύματα. Την τελευταία δεκαετία, εκτιμάται ότι έχουν χρησιμοποιηθεί παγκοσμίως, πάνω από 1 δισεκατομμύριο ζώα σε πειράματα.
Παραδείγματα πειραμάτων που γίνονται σε ζώα είναι τα εξής:
- Τεστ ευαισθησίας των ματιών: Ερεθισμός ματιών με τοξικές ουσίες που οδηγεί σε τύφλωση (συνήθως χρησιμοποιούνται κουνέλια, αφού δεν μπορούν να κλείσουν τα βλέφαρά τους).
- Δερματολογικά τεστ: Ξύρισμα τριχώματος και έπειτα επικάλυψη με καυστικές ουσίες ώστε να εκτιμηθεί η διάβρωση του δέρματός τους.
- Τεστ θανατηφόρας δόσης: Χορήγηση ενέσεων και εισπνοών μέχρι ο οργανισμός να καταλήξει, ώστε να διαπιστωθούν τα επιτρεπόμενα όρια κατανάλωσης μιας ουσίας. Αυτά τα πειράματα προκαλούν στα ζώα διάρροια, εμετό, παράλυση, αιμορραγία από τα μάτια, τη μύτη, το στόμα και το δέρμα.
H εγκυρότητα των πειραμάτων σε ζώα γενικά εγείρει σημαντικές ανησυχίες σχετικά με την αξιοπιστία τους και την προγνωστική αξία τους. Στα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ κατάφεραν να εισάγουν ένα ανθρώπινο γονίδιο καρκίνου στο γονιδίωμα των ποντικών, έτσι ώστε τα τρωκτικά να αναπτύξουν πρόωρα όγκους. Από τότε, δεκάδες χιλιάδες ποντίκια με καρκίνο έχουν θεραπευτεί, ωστόσο, οι θεραπείες που ήταν επιτυχείς σε τρωκτικά απέτυχαν στους ανθρώπους.
Το 2004, ο FDA υπολόγισε ότι το 92 τοις εκατό των φαρμάκων που περνούν προκλινικές δοκιμές, συμπεριλαμβανομένων των «κεντρικών» δοκιμών σε ζώα, αποτυγχάνουν να κυκλοφορήσουν στην αγορά. Οι φαρμακευτικές εταιρείες χρησιμοποιούν εκατομμύρια ζώα για τέτοιες δοκιμές κάθε χρόνο. Ωστόσο, περισσότερα από εννέα στα 10 φάρμακα που περνούν στις κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους αποτυγχάνουν επειδή είναι αναποτελεσματικά. Επιπλέον, χιλιάδες ζώα χρησιμοποιούνται σε επιστημονικά πειράματα σε μελέτες, η πλειονότητα των οποίων δεν δημοσιεύεται. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι οικονομικοί πόροι θα έπρεπε να επενδύονται στην ανάπτυξη μεθόδων δοκιμών που βασίζονται στον άνθρωπο.
Στα τέλη Δεκεμβρίου 2022, η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν πέρασε νομοθεσία σύμφωνα με την οποία, τα νέα φάρμακα δεν χρειάζεται να δοκιμάζονται σε ζώα για να λάβουν έγκριση από τον (FDA) Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ. Ωστόσο, ο νέος νόμος επιτρέπει την έγκριση φάρμακων χωρίς πειράματα σε ζώα, όμως δεν τα απαγορεύει. Προκειμένου ένα φάρμακο να εγκριθεί, o FDA απαιτεί συνήθως δοκιμές τοξικότητας σε ένα είδος τρωκτικών, όπως σε ποντίκια ή αρουραίους και ένα είδος μη τρωκτικών, όπως πιθήκους ή σκύλους. Ο κύριος αντίκτυπος του νέου νόμου είναι ότι πολλές εταιρείες πλέον επενδύουν σε εναλλακτικές μεθόδους.
Οι εναλλακτικές μέθοδοι καλύπτουν μια ευρεία γκάμα τεχνικών και τεχνολογιών που στοχεύουν στη μείωση ή αντικατάσταση της χρήσης παραδοσιακών εργαστηριακών πειραμάτων, ιδίως όταν αυτά περιλαμβάνουν ζώα. Μπορεί να περιλαμβάνουν μελέτες in vitro, υπολογιστικές προσομοιώσεις, ανάλυση δεδομένων και άλλα, τα οποία σε σύγκριση με τα πειράματα σε ζώα μπορούν να προβλέψουν με μεγαλύτερη ακρίβεια και αποτελεσματικότητα πώς θα ανταποκριθούν οι άνθρωποι σε φάρμακα, χημικές ουσίες και θεραπείες.
«Δέσμευση για μια Ευρώπη χωρίς δοκιμές σε ζώα»
Η νομοθεσία της ΕΕ θέτει ως απώτερο στόχο την αντικατάστασης όλων των ζώων που χρησιμοποιούνται για επιστημονικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, στην Ευρώπη εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μεγάλος αριθμός ζώων κάθε χρόνο στην έρευνα, τις δοκιμές και την εκπαίδευση. Μόνο στην ΕΕ και τη Νορβηγία, πάνω από 7,9 εκατομμύρια ζώα χρησιμοποιήθηκαν για επιστημονικούς σκοπούς το 2020.
Στα σημαντικότερα επιτεύγματα αυτής της πολιτικής περιλαμβάνονται η θέσπιση της πλήρους απαγόρευσης των δοκιμών σε ζώα για καλλυντικά στην ΕΕ το 2013 και η χρηματοδότηση ύψους άνω του 1 δισ. που χορηγήθηκε σε πρωτοβουλίες έρευνας και καινοτομίας, οι οποίες εφαρμόζουν μεθόδους που δεν περιλαμβάνουν τη χρήση ζώων σε ολόκληρη την ΕΕ κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες.
Η απαγόρευση όμως περιορίζεται μόνο στα τελικά προϊόντα ή στα συστατικά που προορίζονται αποκλειστικά για καλλυντικά, όμως η πλειονότητα των συστατικών που βρίσκονται στα καλλυντικά, χρησιμοποιούνται σε πολλά άλλα προϊόντα. Για παράδειγμα, πειράματα στα ζώα για χημικές ουσίες ακόμα απαιτούνται βάσει του κανονισμού REACH της ΕΕ. Τόσο ο κανονισμός REACH όσο και οι τομεακές νομοθετικές πράξεις της ΕΕ περιέχουν απαιτήσεις δεδομένων ή διατάξεις που οδηγούν σε δοκιμές σε ζώα με σκοπό την αξιολόγηση των πιθανών επιπτώσεων των προϊόντων και των ουσιών στην υγεία του ανθρώπου ή των ζώων ή στο περιβάλλον.
Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ) «Ναι στα καλλυντικά που δεν δοκιμάζονται σε ζώα – Δέσμευση για μια Ευρώπη χωρίς δοκιμές σε ζώα» 2023/C 290/01, η οποία έκλεισε και συγκέντρωσε πάνω από ένα εκατομμύριο υπογραφές καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να τερματίσει τα πειράματα σε ζώα για καλλυντικά και άλλες χημικές δοκιμές και να υποβάλει ένα συγκεκριμένο σχέδιο για τη μετάβαση.
Το νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως ως πρωτοπόρο στους τομείς της σταδιακής κατάργησης της χρήσης ζώων και της προώθησης της καλής διαβίωσης των ζώων. Τα πειράματα στα ζώα είναι μία από τις χειρότερες μορφές θεσμοθετημένης κακοποίησης στην κοινωνία μας. Κάθε χρόνο σε όλη την Ευρώπη, πάνω από δέκα εκατομμύρια ζώα βρίσκουν αργό βασανιστικό θάνατο, αφού έχουν περάσει τις σύντομες ζωές τους απομονωμένα σε κελιά υπομένοντας τα χειρότερα μαρτύρια. Τα πειράματα στα ζώα περιλαμβάνουν εγγενώς βάναυσες πρακτικές και απορρίπτονται ευρέως από τους πολίτες της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να δεσμευτεί για μια Ευρώπη χωρίς δοκιμές σε ζώα και να αναπτύξει συντονισμένη στρατηγική για τη μετάβαση.
